Sinds ik mij kan heugen, wordt er geadviseerd om voor edentate kaken een stalen confectielepel te gebruiken van Schreinemakers of de vervormbare groene Border-Lock® lepel van de firma Clan. Bij het aanschaffen van een dergelijke set afdruklepels wordt standaard een passer meegeleverd om de afstanden tussen tubers en trigonum te meten (afbeelding 2). De praktijk leert dat die passers of kwijt zijn, of geen mens gebruikt ze en liggen ze te verstoffen onderin een lade. Indien er in een zeldzaam geval toch eerst een passer wordt gehanteerd, dan is de pasvorm van dergelijk lepelmodel alsnog matig in veel gevallen. Ze zijn gemaakt voor een ideaal kaakverloop. Echter leert de praktijk dat we niet alleen maar werken op ‘schoolmodellen’. Bij kritisch kijken ziet men dan ook dat ze vaak interfereren met het weefsel (afbeelding 3). Daarbij zijn randlengtes soms (flink) te kort. Doordrukken en knellen komt dan ook vaak voor en zeker bij de groene Border-Lock lepels.

Na langdurig gebruik is bij dit type vormverandering zichtbaar door herhaaldelijke bezoekjes aan de steri of door eigen toedoen. Doorgaans worden deze afdruklepels niet frequent genoeg vervangen en wordt er uiteindelijk afgedrukt met een vervormd model. Retentie van alginaat aan plastic is matig, wat men tracht te corrigeren met adhesiven. Echter komt dit de uiteindelijke hygiëne van de mallen niet ten goede. Alles wat plastic is of hierop lijkt, mag namens een hoop tandtechnici de vuilnisbak in.

Zelf druk ik edentate beginafdrukken af met alginaat. Hierbij maak ik gebruik van een geperforeerde inox afdruklepel mét border-lock van ASA (afbeelding 4). Deze zijn normalerwijze bestemd voor betande kaken, maar ik werd hier jaren geleden op geattendeerd door een tandarts. De man leverde altijd perfecte afdrukken en na zelfonderzoek ben ik er nooit meer vanaf gestapt. Deze stalen lepels zijn oerdegelijk en vervormen niet bij duw- en trekkrachten.

Een aantal zaken is bij deze keuze van doorslaggevend belang. Geperforeerd en een opstaand randje (de border-lock) betekent erg veel retentie. Daarbij passen deze lepels altijd over zowel betande als onbetande kaken en meten met een passer is overbodig. Bij het proefplaatsen in de mond zie je direct of het gehanteerde model interfereert met weefsel. Bij het nemen van de afdruk in de bovenkaak, is het belangrijk dat de afdruklepel recht wordt gepositioneerd boven de kaak en vanaf dorsaal naar ventraal wordt gekanteld middels een duwende beweging. Het is zinvol om tussentijds kort te vragen om de mond even zo ver mogelijk open te doen. Zo kun je controleren of er geen overtollig alginaat de keel in loopt. Een onderafdruk wordt – gemiddeld genomen – als eenvoudiger ervaren. Je vult de lepel en plaatst deze recht boven de onderkaak. Met een vloeiende neerwaartse beweging duw je de mal op z’n plek. Wanneer de lepel gepositioneerd is, dient de patiënt de tong uit te steken en te bewegen van links naar rechts. Muscletrimming is bij zowel boven als onder nodig, want hoe meer data, hoe beter. Eenmaal afgedrukt en er vanuit gaande dat de afdrukken als pareltjes uit de mond zijn gekomen, zie je als het goed is een over geëxtendeerde afdruk. Dit geeft de tandtechnicus de mogelijkheid om goed te kijken naar de anatomie van de kaak, zodat er belijnd kan worden conform de daarvoor geldende richtlijnen. Wat alginaat betreft: hiervan zijn legio fabrikanten en producten. Persoonlijk werk ik het liefst met Cavex Cream. Loepzuiver (5 µm), oogt als siliconen, zeer vormvast, het is rekbaar en scheurt niet. Een echte allrounder, geschikt voor alle doeleinden en voor mij prijstechnisch helemaal prima. Hanteer bij het mengen van alginaat wel de voorgeschreven mengverhouding, want dit staat niet voor niets op de verpakking. Helaas constateer ik vaak dat dit niet altijd even nauwkeurig wordt gedaan. Verder is het advies om altijd te werken met een alginaatmixer. Het materiaal komt hier altijd even consistent uit en het werkt snel.

Uiteraard wordt gecheckt of de individuele mal past in de mond van de patiënt. Alvorens de lepel wordt voorzien van afdrukmateriaal, dien je eerst de randen af te vormen met Isofunctional. Helaas zijn er veel tandartsen die hiervoor de tijd niet nemen terwijl een randafvorming wel een bewezen functie heeft. Vanuit de opleiding weten tandartsen dit echt wel, maar sla gewoon geen stappen over als je serieus met je werk bezig bent.

Afijn, de roze stick wordt verwarmd in een vlammetje en gelijkmatig op de lepel aangebracht (afbeelding 5). Warm vervolgens met de vlam goed door om daarna af te koelen in lauw water. De afdruklepel kan gepositioneerd worden op de kaak. Het is belangrijk om muscle-trimming te doen voor een goede randafvorming. Zelf breng ik Isofunctional in één fase aan, maar mocht je hiermee niet behendig genoeg zijn, dan kan het ook in drie of vier keer keer. Gebruik voor randafvorming geen Impression Compound. Dit is hier officieel niet voor gemaakt, maar wordt wel vaak gebruikt. Het is een stuk goedkoper, ik heb het zelf ook geprobeerd, maar het heeft een enkeltje vuilnisbak gekregen. Er is een verhoogde kans op drukplekken omdat het weefselverloop niet gelijkmatig in beeld wordt gebracht. Compound is hard en heeft een lager smeltpunt dan Isofunctional. Zeven graden om precies te zijn. Het vloeit voor geen meter en het is minder strak op de lepelrand of a-zone aan te brengen. Het is ‘pröttl’ en ik was nog nooit zo ijverig met drukplekken als in mijn Compoundperiode. Is de randafvorming netjes gedaan middels Isofunctional, dan kan de lepel worden voorzien van adhesive.

De voorkeur voor het definitief afdrukken van een edentate kaak, is wat mij betreft door gebruik te maken van een additieverhardend polyvinylsiloxaan silicone-afdrukmateriaal. Dat is dunvloeiend en heeft een scherpe detailweergave. Zelf gebruik ik Ghenesyl van de firma Lascod. Perfecte detailproductie, vloeit goed, korte tijd in de mond en een hardheid van Shore A 50.

Edentate bovenkaken dienen afgedrukt te worden met een lightbody materiaal, de onderkaak met mediumbody materiaal. Voor de beste mengverhouding is het verstandig om te werken met een mengpistool en een cartridge. Twee componenten handmatig mengen op een blaadje, geeft telkens een andere mengverhouding en komt de zuiverheid van de impressie niet ten goede. Vul de lepel en leg iets afdrukmateriaal over de afgevormde lepelranden. Druk af op dezelfde manier zoals beschreven voor de eerste afdrukken met alginaat. Is de afdruk klaar, wees dan kritisch op wat gemaakt is en probeer bij twijfel nogmaals (afbeelding 6, 7).

Van vroeger uit is de gedachte dat de definitieve afdruk genomen dient te worden met een individuele lepel. Na ruim twintig jaar ervaring kan ik zeggen dat de mooiste en beste afdrukken niet gemaakt worden met behulp van een individuele lepel, maar gewoon met een geperforeerde inox afdruklepel mét border-lock gevuld met alginaat (afbeelding 8). Houden zowel ‘de afdrukker’ als de tandtechnicus zich aan alle voorschriften bij gebruik van goed alginaat en vervolgens gips, dan is de pasvormgarantie nagenoeg honderd procent. Goede alginaten zijn overigens een aantal dagen houdbaar en vervormen niet. Mocht het lab elders in het land zitten en werk je met een nachtkoerier, dan is dit dus geen enkel probleem.

Onlangs sprak ik een tandarts die vertelde geleerd te hebben dat een individuele lepel zorgt voor een betere drukverdeling op het weefsel. Hierdoor zou de kans op drukplekken kleiner zijn. Drukplekken ontstaan in de meeste gevallen door gebruik van knakenlepels, verkeerde materialen, maar bovenal door gebrek aan anatomische en fysiologische kennis van de tandtechnicus. Werkt die een uitneembare voorziening verkeerd uit, dan kan je de klok erop gelijkzetten dat iemand zich met een drukplek meldt.

Nu rijst inmiddels de vraag waarom een afdruk het beste genomen kan worden met een confectielepel. Individuele lepels van zowel licht uithardende kunsthars als geprinte varianten hebben beduidend minder retentie, ondanks perforeren. Daarbij zijn ze ook iets strakker om de dentitie gemodelleerd, waardoor de kans op scheurtjes in het afdrukmateriaal groter wordt door verminderde alginaatmassa. De praktijk leert dat alginaat vaak loslaat van de lepelranden ondanks behandeling met adhesief (afbeelding 9). Wat vaak niet zichtbaar is, is dat in het ‘hart’ van de lepel het alginaat kan loslaten van de oppervlakte. Veelal past bijvoorbeeld een frame om onverklaarbare redenen niet in de mond en zit het wel goed op het model. Oorzaak: bij kritisch kijken naar afdrukken die zijn gemaakt met een individuele lepel, laat het afdrukmateriaal vaak los van de kunststof.

Er zijn hier geen onderzoeken naar gedaan, maar als laboratorium ontvangen we techniekwerk uit het hele land en de kennis die daaruit is opgedaan is onzes inziens onbetaalbaar. Geen enkele tandarts waarmee mijn collega’s en ik werken laat nog individuele lepels maken en ‘overmakers’ kennen we niet tot nauwelijks.

Overigens is er één uitzondering die gemaakt dient te worden: Impregum. Dit materiaal is nauwkeurig, sterk en ontzettend kleverig/retentief. Perfect te combineren met een individuele lepel en te gebruiken voor implantaat gedragen gebitsprothesen, precisieverankeringen of zelfs volledige dentitie. Verhoudingsgewijs is Impregum wel duur in gebruik, maar kwalitatief top. Gebruik nooit siliconenhoudend materiaal gecombineerd met een individuele lepel voor betande kaken. Bij kritisch kijken, zie ik vaak vertrekkingen op elementoppervlakten. Het advies is tegenwoordig ook om siliconen ‘slechts’ te gebruiken voor edentate kaken.

Anno 2024 ontvangen tandtechnici steeds meer digitale afdrukken. Supersnel te verwerken voor een laboratorium en als de behandelaar een scan goed uitvoert én controleert, zijn tandtechnici snel blij. Mocht je nu toch geregeld conventioneel afdrukken, zorg dat je volledig op de hoogte bent van de te nemen stappen, benodigdheden en materiaalkundige eigenschappen. Je tandtechnicus kan hier veel over vertellen.